مرحوم آیت الله شهاب الدین مرعشی نجفی

شاید خیلی از ما نام کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی را شنیده‌ایم، اما آیا ایشان را به‌عنوان کتابداری بسیار شایسته و خدوم نیز می‌شناسیم؟ و آیا می‌دانیم مجموعه تحت نام ایشان در طول سالیان و با چه مرارت‌هایی جمع‌آوری‌شده؟ بسیاری از ما دانشجویان ازجمله خود بنده در طول دوره آموزشی کمتر نامی از ایشان شنیده‌ایم و با جزئیات و نحوه‌ی جمع‌آوری کتب توسط ایشان آشنا شده‌ایم. آشنایی باثبات قدم ایشان در امر جمع‌آوری و حراست از کتب و فداکاری ایشان در این راه مثال‌زدنی است و می‌تواند به‌عنوان الگویی برای ما کتابداران باشد تا خود را محدود و محصور به تئوری‌ها و مسابقات تولید مقالات به‌جای تولید علم در عمل نکنیم و به کسانی که در پی آموختن و استفاده از گنجینه‌های دانش به کتابخانه می‌آیند بیشتر ارج نهیم.

آیت‌الله مرعشی نجفی، دانشمند، مرجع و فقیه بزرگ و بانی یکی از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام در سال 1315 هجری قمری در نجف اشرف چشم به جان گشود.

بیش از 68 سال تدریس در حوزه‌های علمیه قم و نجف اشرف و بنیان نهادن تعداد زیادی از مساجد، مدارس علمیه و حسینیه و کتابخانه‌ها و مراکز درمانی رفاهی در شهرهای مختلف و چاپ و نشر صدها اثر ارزنده از دانشمندان متقدم اسلامی، و نیز تألیف و تصنیف بیش از یک‌صد کتاب و رساله علمی در فنون مختلف نیز از خدمات آن عالم بزرگوار است.

علاقه فراوان آن مرحوم به مطالعه و جمع‌آوری آثار گذشتگان به‌منظور ایجاد یک مرکز بزرگ فرهنگی اسلامی و حفظ و حراست ذخایر و منابع و پیشگیری از تاراج آن‌ها و نیز اشاعه آن‌ها از طریق ارتباط با سایر مراکز علمی جهان به‌خصوص کتابخانه‌های بزرگ ایشان را بر آن داشت تا به‌تدریج بنیاد کتابخانه عظیمی را پی‌ریزی نماید.

نکته بسیار قابل‌تأمل: مرحوم آیت‌الله مرعشی نجفی جهت گردآوری و تهیه منابع کتابخانه متحمل مشقات و زحمات فراوان گردید. او از محل دریافت درآمد حاصل از نماز و روزه استیجاری اغلب کتاب‌ها را خریداری کرد و در مدتی که در نجف اشراف به سر می‌برد، برای تهیه منابع و کتب در یک کارگاه برنج‌کوبی شب‌ها به کار اشتغال داشت تا دریافتی خود را صرف خرید کتاب نماید...

آیت‌الله مرعشی نجفی نخست فهرستی از کتاب‌های چاپی و خطی که به نظرش ارزشمند بود، تهیه و به‌تدریج آن‌ها را فراهم کرد و در سال 1302شمسی به منزل شخصی خود در ایران آورد و به کار گردآوری کتب ادامه داد و بخشی از منابع را و نسخ خطی نفیس را به کتابخانه دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، کتابخانه‌های آستان قدس رضوی، آستان حضرت معصومه (س) و مدرسه فیضیه قم، آستان شاه‌چراغ، آستان حضرت عبدالعظیم و سایر کتابخانه‌ها اهدا کرد.

در سال 1344 شمسی مدرسه‌ای علمیه در قم با کتابخانه‌ای کوچک تأسیس کردند و توسعه دادند تا اینکه چند سال بعد در زمینی به مساحت 1000 متر کتابخانه‌ای ایجاد و مجموعه 16000 جلدی تحت عنوان کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی ایجاد شد.

در سال 1367 به دلیل کمبود فضای کتابخانه دولت موظف به گسترش آن شد. سپس در سال 1369 حسب‌الامر امام خمینی عملیات ساخت بنای جدید کتابخانه در کنار ساختمان قبلی آغاز شد و در سال 1373 به اتمام رسید.

بودجه این کتابخانه توسط آیت‌الله مرعشی نجفی و کمک‌های مردمی تأمین می‌شد تا اینکه در سال 1367 این کتابخانه در فهرست نهادهای رسمی عمومی غیردولتی ثبت و دولت موظف به تأمین بودجه آن شد.

این کتابخانه هم‌اکنون مشمول قانون واسپاری است و به‌عنوان سومین کتابخانه بزرگ جهان اسلام، دربرگیرنده بیش از دویست و پنجاه‌هزار مجلد چاپی و بیست‌وپنج هزار مجلد کتاب خطی نفیس منحصربه‌فرد از دانشمندانی چون شیخ طوسی، محقق حلی، علامه حلی، ملاصدرا، میرداماد، مجلسی و...است. علاوه بر این دارای حدود سه هزار حلقه میکروفیلم از کتاب‌های خطی موجود در کتابخانه‌های خارج از ایران و بسیاری منابع نفیس دیگر است.

آیت‌الله مرعشی نجفی در سال 1369 شمسی رحلت کردند و مطابق وصیت خود که فرمود: مرا در کتابخانه عمومی زیر پای محققان علوم آل محمد (ص) دفن کنید. در راهروی ورودی کتابخانه دفن گردید. هم‌اینک ریاست کتابخانه مذکور بر عهده پسر ایشان سید محمود مرعشی نجفی بوده است و بر اساس وصیت ایشان تولیت کتابخانه برای همیشه در خاندان ایشان باقی خواهد ماند.

منبع: مشاهیر در کتابداری و اطلاع رسانی، تالیف: دکتر زهرا موسوی زاده