به بهانه مصاحبه رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی

هوالحق

در مراسم اختتیامیه نمایشگاه مطبوعات و رسانه رئیس فرهنگستان و زبان ادب فارسی در مورد ضرورت پاسداشت زبان فارسی نکاتی را یادآور شدند که قابل تامل است. خصوصا اینکه زبان فارسی همواره پذیرای انواع واژگان از سایر زبان‌ها بویژه عربی و انگلیسی بوده و به نظر می‌رسد در صورت فقدان توجه لازم شاهد تغییرات نامطلوب زیادی در محاورات و متون گویشوران آتی این زبان باشیم. (نگاهی به نوع جملات و تکیه کلام‌های در نسل نوجوان و جوان بویژه در فضای مجازی و همچنین نحوه نگارش و انشای ایشان، در این رابطه هشدار دهنده است!) در محیط دانشگاهی هم، تلاش برای حفظ هویت زبان فارسی از سوی اساتید بزرگوار و هم از سوی دانشجویان امری ضروری به نظر می‌رسد.

"رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: پاسداری از زبان فارسی وظیفه فرد فرد ایرانیان، ملت و نظام بوده و یک امر حاکمیتی است.

غلامعلی حدادعادل مشاور عالی مقام معظم رهبری و رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در اختتامیه بیست و دومین نمایشگاه مطبوعات اظهار داشت: زبان فارسی ابزاری است که ارتباط ما را با زمان حاضر و کسانی که قرن‌ها با این زبان زندگی کرده‌اند، ممکن می‌کند.

وی تصریح کرد: زبان فارسی 1200 سال در ایران قدمت دارد و با شاهنامه فردوسی که بیش از هزار سال قبل سروده شده نشان از فرهنگ کهن ما و اصالت ملت ایران است.

رئیس فرهنگستان و زبان ادب فارسی با تأکید براینکه پاسداری از این زبان وظیفه فرد فرد ایرانیان است، یادآور شد: این امر وظیفه دولت و نظام هم هست و یک امر حاکمیتی است؛ بخشی از پاسداری از زبان فارسی برعهده فرهنگستان زبان و ادب فارسی است و آن بخش علمی این زبان است.

حدادعادل تأکید کرد: مسائل اجتماعی و رفتار رسانه‌ها از جمله اموری است که در سرنوشت زبان فارسی تأثیر دارد و اصحاب رسانه باید بیشترین حساسیت را در این راستا داشته باشند. چرا که اگر رسانه‌ها در پاسداری از زبان فارسی اهتمام نکنند از فرهنگستان کاری ساخته نیست. چون فرهنگستان قدرت اجرایی ندارد و یک سازوکار علمی است.

وی ادامه داد:‌ ما نمی‌توانیم در کار تمام کسانی که با رسانه سروکار دارند دخالت کنیم؛ استادان زبان فارسی انتظارشان از رسانه‌ها این است موضوع زبان فارسی را فراتر از اختلافات و جناح‌بندی‌های حزبی بدانند. 

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی یادآور شد: از جمله انتظارات ما این است که نویسندگان، اصحاب رسانه‌ و مطبوعات در استفاده از واژگان زبان فارسی دقت داشته باشند و این طور نباشد یک لغت خارجی که مطرح می‌شود را وارد زبان فارسی کنند. ما آمادگی داریم با کمک آنها برای لغات جدید خارجی لغت فارسی پیدا کنیم.

حدادعادل تصریح کرد: انتظار داریم رسانه‌ها از اقدامات فرهنگستان و اینکه طبق قانون اصرار دارد در فضای جامعه از زبان فارسی حمایت شود، پشتیبانی کنند." (منبع: خبرگزاری فارس)

با توجه بدانچه ذکر شد، بعضی پرسش‌ها در ذهن مطرح می‌شود: نقش دانشجویان و اندیشمندانِ علم اطلاعات و دانش‌شناسی بعنوان گروهی از اعضای جامعه علمی، در پاسداشت زبان فارسی چیست؟ تا چه اندازه رویکرد پژوهش‌ها و پایان‌نامه‌های رشته در این سمت و سو بوده؟ حراست از زبان فارسی چه رابطه‌ای با دسترسی گویشوران آن به منابع دانش دارد؟ در نگارش متون تا چه حد پای‌بند به واژگان و قواعد زبان فارسی هستیم؟ در محیط دانشگاه آیا تاکیدی بر پرورش قدرت نویسندگی دانشجویان و آموزش نگارش صحیح به آنها هست یا گرایش به انجام کارهای کلاسی مبتنی بر متون یافت شده در اینترنت و به قولی سر هم نمودن آنها و ارائه در قالب پاورپوینت در حال غلبه بر تلاش برای افزایش قدرت تجزیه و تحلیل و توانایی نگاشتن است؟ و...

مهارت در زبان انگلیسی: نیاز اساسی و ضروری برای کتابداران و دانش‌شناسان

هوالحق

خیلی از ما با هر پیشه، تحصیلات و سنی بارها و بارها از ضرورت احراز توانایی در مواردی مانند کار با رایانه و محیط اینترنت شنیده‌ایم، که به نوعی از شاخصه‌های سواد در عصر حاضر به‌شمار می‌روند. اما نکته مهم دیگر تسلط به زبان غالب این ابزارهای جهان‌گستر است، چرا که فقدان مهارت زبانی یعنی ناکامی در برقراری ارتباط و فهم دقیق و کامل قابلیت‌ها و محتوای محیط مذکور. اما حساسیت این مسئله وقتی بیشتر می‌شود که فرد وظیفه مهم برقراری ارتباط میان منابع دانش و جویندگان آنرا داشته باشد. بنابراین تسلط داشتن به زبان این منابع جزء لاینفک و ضروری برای انجام رسالتِ کتابداران و داش‌شناسان بعنوان عهده‌داران این مسئولیت است.

با نگاهی منصفانه،  دانش زبانی ما (حتی در مورد زبان مادری خود) خصوصا نسل جدیدتر دانشجویان این رشته تا چه اندازه پاسخگوی نیازها و ملزومات حرفه‌ای ماست؟ آیا با ورود دانشجویان به رشته، گروه‌ها برنامه ویژه‌ای برای کمک به ارتقاء دانش زبانی دانشجویان، افزایش دایره واژگان آنها و آشنایی آنها با ظرائف زبانی و کاربرد ادبیات مختلف متناسب با بافت‌های گوناگون دارند؟

و در مرحله بعدی اگر بپذیریم که دانشجویان تسلط قابل قبولی بر ابعاد گوناگون زبان مادری خود دارند، هنگام فارغ التحصیلی به عنوان عضوی از جامعه دانش‌شناسان تا چه حد در مهارت‌های گوناگون زبان انگلیسی متبحرند؟ آیا حداقل از عهده مطالعه و درک مفهوم یک متن مرتبط با رشته خود برمی‌آیند؟ آیا توانایی نگارش رزومه خود را به زبان انگلیسی در صورت لزوم دارند؟ آیا قادرند با اعتماد به نفس کافی یک نامه چندسطری به زبان انگلیسی بنویسند؟ به‌عنوان متخصصین کاوش و بازیابی اطلاعات، تا چه حد قادر به جستجوی سوالات با کلیدواژه های مناسب انگلیسی  هستند؟ و...

اینها دغدغه‌هایی است که بسیاری دانشجویان در مقاطع کارشناسی و حتی کارشناسی ارشد به آن توجه کافی ندارند ولی محض ورود به محیط کاری و یا مواجه شدن با مواردی که به عنوان متخصص و حرفه‌مند علم اطلاعات و دانش‌شناسی نیاز به برقراری ارتباط با زبان علمی غالب دنیا را دارند (که البته کم‌شمار هم نیست) متوجه ضرورت آن شده و متاسفانه همین ضعف باعث مخدوش شدن وجهه رشته و عدم اعتماد به نفس کافی برای افراد می‌شود.

آن بخش از مشکل طرح شده که مربوط به تصمیمات مدیریتی و آموزشی است برعهده متولیان امر و بخش مهم‌ترِ آن در دست خودِ دانشجویان است. بعد از حدود 10 سال فعالیت و علم آموزی در رشته کتابداری، اغراق نیست اگر بگویم کسب مهارت در زبان انگلیسی به اندازه دروس تخصصی رشته برای دانشجویان حیاتی است چرا که در مقاطع بالاتر این فقدان، موجب محدودیت دانش آنها به متون منتشر شده به زبان فارسی شده و ایشان از آشنایی با مقالات و نظریات دانشمندان و اندیشمندان رشته در نقاط دیگر دنیا باز خواهد ماند و این مسئله، خود منجر به ضعف دانشجویان در آشنایی با مبانی نظری رشته خواهد شد. چه بسیار دانشجویانی که از یورلند و فلوریدی تنها نامی شنیده‌اند و دانش آنها به مقالات و کتب ترجمه شده محدود است.

حاصل کلام اینکه، اگرچه در متون علمی رسم بر رای صادر کردن نیست اما بنا به آنچه در سال‌های فعالیتم در این رشته دریافتم، مهارت کافی در زبان انگلیسی بسیار راه‌گشا و به قول بزرگواری، مانند کاتالیزور است که سِیر پیشرفت در پژوهش و دانش‌اندوزی در آنرا تسریع خواهد کرد.

 

مرامنامه محیط زیستی کتابداران

پیشرفت‌های علمی، فناوری و...در سایه جهانی آرام و محیط زیستی سالم  است که معنا پیدا می‌کند. همه دارایی‌های این کره خاکی بدون زیبایی‌های طبیعی آن، کام آدمی راشیرین نمی‌کند. زیبایی‌ها و مواهبی که تلاش برای حفظ آنها از وظایف هر انسانی فارغ از ملیت و پیشه و... است.

چندی پیش بر اساس پیشنهاد اساتید گرامی دکتر دیانی و دکتر فتاحی قرار شد مرامنامه محیط زیستی جامعه کتابداری نشر و ترویج یافته و موارد ذکر شده در آن عملیاتی شود، که این وبلاگ هم بنا به رسالتش این مرامنامه را بازنشر می‌نماید.

به نام آفریننده هستی

 

مرامنامه سبز کتابداران

 

 نظربه اهمیت حیاتی حفظ محیط زیست و ضرورت فرهنگ‌سازی در میان اعضای خود و جامعه کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، موارد زیر را به منزله مرامنامه خود در نظر گرفته‌ایم. ما، مسئولانه و  به‌طور جدی، از همه اعضاء و کتابداران می‌خواهیم تا جای ممکن در اجرای مفاد آن بکوشند.

 

در این راستا، هر یک از ما کتابداران عضو انجمن تلاش می‌کنیم:

1.  حفظ محیط زیست را یکی از مهم‌ترین زمینه‌های توجه و عمل خود در زندگی حرفه‌ای، اجتماعی و خانوادگی قرار دهیم،

2. درباره حفظ محیط زیست و چالش‌ها و راهکارهای آن مطالعه کنیم تا آگاهی‌های عمومی و تخصصی خود در این زمینه را بالا بریم،

3. کتابخانه خود را با رعایت رهنمودهای سازمان‌های مرتبط با حفظ محیط زیست (برای نمونه، کمیسیون جهانی محیط زیست و سازمان حفاظت محیط زیست ایران)، به یکی از نهادهای سبز و مؤثر در توسعه پایدار تبدیل  کنیم،

4. جامعه کاربران کتابخانه را به عضویت و پویایی در انجمن‌ها و نهادهای مرتبط با حفظ محیط زیست  تشویق کنیم،

5. با سازمان‌های مرتبط در زمینه الگوی مصرف مناسب آب در استان و شهر خود از جمله سازمان آب و فاضلاب، جهاد کشاورزی و به‌ویژه سازمان محیط زیست همکاری و همفکری کنیم و تا جای ممکن در جلسه‌های آن‌ها مشارکت کنیم؛

6. با سازمان‌های مردم نهاد (NGOs) برای اجرای برنامه‌های گوناگون از جمله پاک‌سازی محیط زیست، توسعه استفاده از غذاها و محصولات اُرگانیک و ... همکاری کنیم؛

7. از صاحب‌نظران فعال در قلمرو حفظ محیط زیست دعوت کنیم تا در مناسبت‌های مختلف به انجمن و یا کتابخانه  بیایند و برای مخاطبان سخنرانی یا کارگاه آموزشی برگزار کنند،

8. ارزش حفظ محیط زیست را به همکاران، مراجعان به کتابخانه‌ها، دوستان، آشنایان و خانواده‌های خود یادآور شویم،

9. آگاهی‌رسانی درباره ارزش و ضرورت حفظ محیط زیست را جزو خدمات مردمی و جامعه محور انجمن و کتابخانه قرار دهیم،

10. پوسترها و آگهی‌های مشوق و آگاهی‌دهنده در زمینه حفظ محیط زیست را تهیه کنیم و به تعداد لازم در مکان‌های قابل دید اعضاء انجمن و یا مراجعان کتابخانه قرار دهیم،

11. راهکارهای عملی مرتبط با حفظ محیط زیست را شناسایی و در انجمن، کتابخانه‌ها و محل زندگی خویش پیاده‌سازی کنیم،

12. در مصرف منابع انرژی و منابع طبیعی (آب، برق، گاز، کاغذ، و مانند آنها)، که از مهم‌ترین سرمایه‌های کشور و نسل‌های آینده است  تا آنجا که می‌توانیم صرفه‌جویی کنیم،

13. از فناوری‌های کاهنده مصرف آب و برق و گاز در انجمن و یا محل کار وزندگی خود بهره گیریم،

14. تا می‌توانیم از خودروی شخصی استفاده نکنیم  و از آلودن محیط زیست بپرهیزیم و به‌طور کلی استفاده از وسایل نقلیه عمومی را در سطح جامعه ترویج دهیم،

15. تاجای ممکن فرایندها و فعالیت‌های خود را الکترونیکی کرده و از مصرف کاغذ بکاهیم،

16. هرگاه ناچار به استفاده از کاغذ شویم، حداکثر صرفه‌جویی را در نظر بگیریم و از پشت و روی کاغذ استفاده کنیم،

17. در راستای فراهم آوری و توسعه منابع دیجیتالی و ایجاد کتابخانه دیجیتالی تلاش کنیم،

18. جهت تولید محتوای متناسب با حفاظت از محیط زیست (در انواع قالب‌های متنی، صوتی و تصویری) با سازمان‌های مرتبط همکاری کنیم،

19. از طرح ایده‌های کاربران کتابخانه و کتابداران در جهت حفظ محیط زیست حمایت کنیم،

20. بخشی از سایت انجمن و یا کتابخانه را به آگاهی‌رسانی و آموزش حفظ محیط زیست اختصاص دهیم،

21. در صورت امکان، کتاب‌ها و منابع عمومی و تخصصی مرتبط با محیط زیست را فراهم کنیم و در دسترس علاقه‌مندان قرار دهیم،

22. در مهد کودک‌ها، دبستان‌ها، دبیرستان‌ها و دانشگاه‌ها حضور یابیم و با آنها در فرهنگ‌سازی و ارائه رهنمودهای کاربردی برای حفظ محیط زیست همکاری نمائیم،

23. تلاش کنیم منابع علمی، عمومی مرتبط با فرهنگ حفظ محیط زیست را که در کتابخانه و یا کتاب‌فروشی‌ها و یا اینترنت قابل دسترس است معرفی و توصیف نمائیم،

24. در برگزاری مناسبت‌ها و فعالیت‌های اجتماعی مرتبط با حفظ محیط زیست مشارکت کرده و در صورت امکان، خدمات مناسب از قبیل معرفی منابع معتبر در زمینه این موضوع را معرفی کنیم،

25. از بهترین نهادها، اشخاص، ناشران، آثار مرتبط  با محیط زیست (کتاب، فیلم، پویانمایی،  طرح پژوهشی، پوستر، و ... ) و دوستداران محیط زیست حمایت کنیم،

26. در ایام و مناسبت‌های خاص مثل هفته کتاب فرهنگ درختکاری را ترویج دهیم،

27. در کتابخانه‌ها، محل کار، محل زندگی خود فرایند اولیه تفکیک زباله خشک و تر را نهادینه کنیم،

28. برنامه‌های نمادین جمع‌آوری زباله از طبیعت را ترتیب دهیم،

29. آگاهی‌رسانی درباره ارزش و ضرورت حفظ حیات‌وحش را جزو خدمات عمومی و جامعه محور انجمن و کتابخانه  قرار دهیم.

30. درمجموع، به‌گونه‌ای رفتار کنیم که نماد فرهنگ زیست محیطی باشیم. تلاش کنیم همواره آسمان و زمین را پاک نگه‌داریم و این مهم را در سطح جامعه ترویج دهیم.

 

آموزش کتابداری: پاشنه آشیل یا نقطه قوت؟

آینده هر رشته و حرفه‌ای در دستان دانش‌آموختگان آن است و علم اطلاعات و دانش شناسی هم مشمول همین قاعده است. از ورای کلاس‌های درس است که کتابداران موفق، فعال و پژوهشگر و مدرسان دلسوز رخ می‌نمایند و از همین کلاس‌هاست که فارغ‌التحصیلانی بی‌انگیزه و رخوت زده و ناامید خارج‌شده و منفعلانه در انتظار جایگاهی که در شأن شان باشد می‌نشینند...آنچه سال‌های آموزش می‌تواند در اختیار دانشجویان قرار دهد ذخایری است که افراد به‌ندرت قدرت کسب آن‌ها را در دیگر مقاطع زندگی علمی خواهند داشت.

هر کلاس درس و به‌صورت کلی هر دوره آموزشی را می‌توان از دودیگاه بررسی نمود، دیدگاه مدرس و دیدگاه دانشجو. در مرحله‌ای از زندگی که بتوان این دو دیدگاه را توأمان تجربه کرد، به عقیده من معجزه‌ای در حال رخ دادن است و فرصتی بسیار مغتنم که استفاده بهنگام از آن می‌تواند کوله باری از تجربه و دانش کاملاً عملی را برای فرد فراهم نماید چراکه هم‌زمان فرد در جایگاه یک دانشجو قرارگرفته و ملزم به انجام تکالیف و وظایفی علمی و اخلاقی است و جو و نیازهای یک دانشجو را تجربه می نماید و از سوی دیگر  فرصت تدریس را داشته و با وظایف و باید و نبایدهای یک مدرس نسبت به دانشجویان دست و پنجه نرم می‌کند. در این بین فرصت بسیار طلایی برای آسیب‌شناسی آموزش در رشته پدید می‌آید و سوالاتی طرح می‌شوند که به نمونه‌ای از آن‌ها بر اساس تجارب شخصی خودم در مدت تحصیل و فعالیتم در این رشته اشاره می کنم ( البته به نظر می‌رسد بسیاری از آن‌ها گریبان گیر سایر رشته‌ها نیز هستند):

- چرایی انگیزه پایین و رخوت دانشجویان و راهکارهای مناسب آموزشی برای اصلاح آن

- چرایی تکیه بیش از حد بر مباحث تئوری (که متأسفانه آنهم فهم کامل و جامع از رشته به دانشجویان نمی‌دهد) و فقدان تعامل کافی با محیط‌های عملی و کاری و آموزش تعاملات حرفه‌ای به دانشجویان

- علل گریز بسیاری از دانشجویان از ورود به عرصه پژوهش و انجام مشتاقانه آن مگر به‌ضرورت تکالیف و اجبار

- دلیل ناامیدی دانشجویان از آینده کاری

- داشتن دیدگاهی منفی نسبت به رشته و شأن اجتماعی دانش آموختگان آن در بین  دانشجویان

- دلایل رویکرد بسیاری اساتید و متخصصان به نگارش مقالاتی که در بسیاری موارد بیش از آنکه دردی از رشته دوا کنند، برای غنی‌سازی رزومه علمی مفید هستند

- فقدان انرژی و سرزندگی در کلاس‌های درس چه از سوی دانشجویان و چه از سوی اساتید و دور باطلِ  انتقال این رخوت در بین اساتید و دانشجویان

- در بسیاری موارد  شخصیت‌سازی حرفه‌ای و انتقال ارزش‌های اخلاقی به دانشجو به‌عنوان کتابدار و دانش شناس آینده مغفول واقع‌شده و متأسفانه باعث مخدوش شدن وجهه رشته و حرفه مندان آن می‌شود

- دانشجویان به‌ندرت در طول دوره تحصیلی با عمق وجودشان ارزش فعالیت در این رشته را پذیرفته و به‌صورت ممتد با چرایی‌هایی مانع آفرین، لاینحل و ابتدایی مانند: شأن اجتماعی رشته، جایگاه رشته در مقایسه با سایر رشته‌های موجود، درآمدزایی رشته و... دست و پنجه نرم می‌کند که انرژی وی را به هدر داده و پیشرفت وی را مختل می‌کند. (چنین سوالاتی بهتر در سال‌های ابتدایی ورود به رشته به‌خوبی از طرف اساتید پاسخ داده شوند تا به‌صورت همراهی نامطلوب موجب ناراحتی و بدگمانی دانشجو در ادامه مسیر نباشند؛ به‌عنوان نمونه دیدن اساتید و فعالان موفق ، باانگیزه و پرانرژی در رشته ناخودآگاه بسیاری از این پرسش‌ها را پاسخ می‌دهد)

بسیاری از موارد یادشده را بارها و بارها شنیده‌ایم، اما با  شناسایی چنین چالش‌هایی و با سعی هر یک از حرفه مندان کتابداری به‌نوبه خودشان و در جایگاهی که هستند می‌توان از آموزش، آموزش ساخت و راه‌حل و دانش آفرید. و کلاس درس را ورای یک ساعت و چهل و پنج‌دقیقه‌ای کسل‌کننده دید!

استاد پوری سلطانی

هوالحق

هنوز مبهوت جای خالی استاد حری عزیز بودیم که بزرگ دیگری از پیشکسوتان کتابداری و اطلاع رسانی از میان ما رخت بر‌بست.  بانوی کتابداری ایران "پوری سلطانی"  رفت تا بقیه خزان را و خزان‌های دیگر را بی او سر کنیم...ولی یاد و نامش بر ذهن ما حک و آثارش همواره در خدمت تربیت نسل‌های جوان کتابداری خواهد بود، نامی که در ذهن هر دانشجوی کتابداری به نیکویی نقش بسته...آثار گرانمایه و کاربردی این استاد گرامی نقش بسزایی در بومی سازی دانش کتابداری ایفا کرد. باشد که رهروان خوبی بر طریقت این اساتید پیشگام باشیم و قدم جای پایشان بگذاریم. و مباد که از این سرمایه‌های گرانبها به زندگی غافل شویم و خزانه گرانبهای دانش و تجربه‌شان را قدر دان نباشیم، که بزرگان گویند تجربه را تجربه کردن خطاست! خلاصه‌ای از زندگینامه و آثار این بانوی فرهیخته را می‌خوانیم:

پوری سلطانی در سال ۱۳۱۰ در تهران به دنیا آمد و در طول حیاتش خدمات ارزنده‌ای به جامعه کتابداری ایران عرضه نمود. او مرکز ملی کتابداری را پایه‌گذاری کرده و به عضویت هیئت علمی آن در آمد. وی از پایه‌گذاران علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی در ایران است. سلطانی جایزه ترویج علم ایران را از سوی انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران دریافت کرده است. او که پایه‌گذار مرکز ملی کتابداری و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بوده، عضویت هیات علمی گروه کتابداری کتابخانه ملی ایران را نیز در کارنامه دارد.

برخی از آثار  زنده یاد پوری سلطانی:

سرعنوان‌های موضوعی فارسی، کتابخانه ملی ایران

دانشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی

خدمات فنی، کتابخانه ملی ایران

راهنمای مجله‌ها و روزنامه‌های ایران، با همکاری رضا اقتدار، کتابخانه ملی ایران

خلاصه رده‌بندی دهدهی دیویی و نمایه نسبی، ملویل دیویی، مترجم: ابراهیم عمرانی، ویراستار: پوری سلطانی

این استاد گرامی در 16 آبان 1394 بدلیل بیماری ریوی بدرود حیات گفت. خدایش بیامرزد که زکات علمش را به نیکویی پرداخت. روحش قرین آرامش.

رانگاناتان پدر کتابداری هند و الگویی برای کتابداران و دانش شناسان

شیالی رامامریتا رانگاناتان (Shiyali Ramamrita Ranganathan)

 

اغراق نیست اگر بگوییم کسی نیست که در حرفه کتابداری دانش آموخته و دستی بر آتش داشته باشد و نامی از رانگاتان نشنیده باشد. بد نیست که گاهی از علم اطلاعات و دانش شناسی پلی به کتابداری سنتی بزنیم که مبادا وب و داده های رقومی و شتاب پیشرفت فناوری؛ کتابخانه، قفسه ها، رده ها و ارکان سنتی علم کتابداری را از یادمان ببرد...یکی از ناموران و متقدمان علم کتابداری بی شک رانگاناتان است که از یادگارهای ارزنده ای برا کتابداران و دانش شناسان باقی مانده که هنوز هم در مورد بسیاری از منایع چاپی و سنتی و غیر چاپی و رقومی صادق اند و کاربرد آنها در پیشبرد اهداف این حرفه و رشته بسیار موثر است.

ازشخصیت های برجسته علم کتابداری، پدر کتابداری هند، طراح "رده بندی کولن" مبدع "پنج قانون کتابداری":

شیالی رامامریتا رانگاناتان در 9 اوت سال 1892 در شیالی در ایالت "مدرس" هند دیده به جهان گشود. وی فرزند یک مزرعه دار بود. پدرش در سن 30 سالگی بدرود حیات گفت و رانگاناتان تحت سرپرستی مادر و پدربزرگش بزرگ شد. رانگاناتان آموزش را در یک مدرسه کوچک شیالی به طریق سنتی آغاز کرد. بعد از آن در مدرسه مسیحیان مدرس به تحصیل پرداخت و موفق به دریافت درجه کارشناسی (1913) و کارشناسی ارشد (1916) در رشته ریاضی با رتبه اول گردید. بعد از فراغت از تحصیل از سال 1920 تا 1923 استادیار ریاضیات کالج پرزیدنسی کالج مدرس شد. در سال 1924، بدون هیچ گونه تجربه قبلی کتابداری به سمت اولین کتابدار کتابخانه دانشگاه مدرس انتخاب و برای مطالعه روش های کتابداری در کتابخانه موزه بریتانیا راهی انگلستان شد.

مدیر کتابخانه موزه بریتانیا به او پیشنهاد کرد به جای کارآموزی در موزه بریتانیا در دانشگاه لندن به تحصیل در رشته کتابداری بپردازد. رانگانان در مدرسه کتابداری دانشگاه لندن نزد "بردریک سیرز" مدیریت کتابخانه و رده بندی را آموخت و بعد از گذراندن دوره های ضروری و یک ماه کار آموزی در یکی از کتابخانه های عمومی، شروع به بازدید از کتابخانه های مختلف و مشاهده نحوه کار آنها کرد.

سرانجام رانگاناتان به شوق بازسازی و توسعه کتابخانه های هند به مدرس برگشت و احساس کرد که رسالت و ماموریت توسعه کتابخانه ها در تمام شهرها و روستاهای هند بر ای خدمت به مردم آن سرزمین به او محول گردیده به همین دلیل اقدام به تاسیس انجمن کتابداران مدرس نمود و در سال 1928 دوره ای آموزشی را جهت آشنایی هزار دانشجوی تربیت معلم هند برگزار کرد و یکسال بعد نخستین مدرسه تابستانی کتابداری را در دانشگاه مدرس دایر نمود.

از سال 1928 قریب به بیست سال علاوه بر تصدی و ریاست کتابخانه این دانشگاه، مدیریت مدرسه کتابداری را نیز عهده دار بود و از سال 1947 تا 1955 نیز استاد علوم کتابداری دانشگاه دهلی شد. وی سخنوری پر جاذبه بود و به دلیل مسافرت به کشورهای مختلف، آمادگی و ورزیدگی خوبی در ابراز نظریات انتقادی، صریح و روشن نسبت و به وضع و شیوه های موجود داشت. 

در 1920 رده بندی کولن را تکمیل و تدوین کرد و در سال 1933 آنرا انتشار داد. شیوه تحلیلی- ترکیبی در رده بندی موضوعات، این رده بندی را متمایز و آنرا در برابر رده بندی های شمارشی سنتی قرار می دهد. طرح وی علیرغم اینکه در خارج از هند چندان بکار نرفت ولی اثر زیادی بر توسعه سایر طبقه بندی ها و سیستم های نمایه سازی گذاشت.

در 1935 وی با تدوین و انتشار قواعد "فهرست رده ای" در این حوزه نیز مشارکت نمود و آثار بسیاری از او در مورد سرعنوان های موضوعی، انتحاب کتاب، مدیریت کتابخانه، سازماندهی کتابخانه و سیستم های اطلاعاتی، آموزش کتابداری و... از او باقی مانده است. وی به میزان قابل توجهی به شناساندن قدرت و اهمیت کتابداری و کتابخانه  در اجتماع پرداخت و یک تنه در زمان خود همانند ادواردز و دیویی به مبارزه پرداخت.

رانگاناتان در سال 1929 همزمان با دایر کردن دوره آموزش کتابداری در دانشگاه مدرس، دو نشریه ادواری معتبر کتابداری هم پایه گذاری کرد و خود سردبیری آنها را به عهده گرفت. قریب به ده سال رئیس انجمن کتابداران هندوستان بود و در طرح لوایح و قوانین کتابخانه های سرزمین خود کوشش های فراوان کرد. شبکه کتابخانه ملی برای هندوستان را طرح ریزی و برنامه سی ساله برای کتابخانه ها ارائه نمود. نتیجه آنکه وی با کوشش های وسیع که در این باره مبذول داشت و نوشته های فراوانی که منتشر ساخت به درستی به یکی از پرکارترین نویسنده های جهان در زمینه علوم و مسائل کتابداری درآمد. در سال 1941 وی اثر مشهور خود را با عنوان "پنج قانون کتابداری" منتشر ساخت.

سرانجام شهرت وی از مرزهای هند گذشت و در سال 1948 سازمان ملل او را به عضویت کمیته بین المللی کارشناسان کتابداری برگزید و از سال 1955 به مدت 6 سال متناوب به معاونت فدراسیون بین المللی اسناد انتخاب شد. در سال 1957 به پاس خدمات طولانی و فراوان از رئیس جمهور هند لقب پدر کتابداری هند را دریافت کرد. در سال 1946 از دانشگاه پتسبورگ امریکا  دکترای افتخاری گرفت و یکسال بعد حکومت هندوستان او را به سمت استاد تحقیق ملی در علوم کتابداری برگزید. در سال 1962 به مناسبت هفتادمین سال زندگی یادنامه ای به نامش در دوجلد انتشار یافت و مراسمس به افتخارش در کشورهای دنیا برپا شد.

منبع: مشاهیر در کتابداری و اطلاع رسانی، تالیف: دکتر زهرا موسوی زاده

وطن دوستی رانگاناتان و بازگشت وی به هندوستان پس اتمام تحصیلاتش و نقشی که در اعتلای این حرفه در کشورش ایفا نمود ستودنی است و چنین تلاش وطن پرستانه ای مو جب جهانی شدن نام وی گردید. قوانین پنج گانه رانگاناتان اگر بدرستی در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی و حتی در مورد گونه ها و قالب های اطلاعاتی غیر از کتاب بکار رود، می تواند در بسیاری جوامع که از کمبود مطالعه رنج می برند بسیار راهگشا و مفید واقع شود.

منابع آزمون دکترای علم اطلاعات و دانش شناسی (کتابداری)

هوالحق

سلام به دوستان و علاقمندان عزیز

 همانطور که قرار بود منابعی را که برای آزمون دکترا مطالعه کرده بودم برای استفاده سایر دوستان قرار می دهم.

البته باید از آقای نیک زمان (رتبه اول آزمون دکترای سال گذشته) نیز بخاطر در اختیار گذاشتن نام منابعی که مطالعه کرده بودند (در مصاحبه شان با لیزنا) تشکر کنم. در فهرست زیر علاوه بر منابع مذکور، سایر کتاب هایی رو که مطالعه کردم قرار می دهم.

1-نظام های بازیابی اطلاعات متنی (ترجمه نجلا حریری)

2- قلمروهای نو در یازیابی اطلاعات جلد 1-2-3 (ترجمه علی حسین قاسمی)

3- جستجوی اطلاعات علمی پژوهشی در منابع چاپی و الکترونیک (علی داورپناه)

4- آشنایی با بانک های اطلاعاتی (آتش جعفر نژاد)

5- مبانی فناوری های اطلاعاتی (جعفرمهراد)

6- استانداردهای ابر داده ای (علیرضا نوروزی)

7- مفاهیم بازیابی اطلاعات (لی پائو؛ ترجمه دکتر فتاحی)

8- فلسفه کتابداری و اطلاع رسانی (رهادوست)

9- سازماندهی اطلاعات (تیلور؛ ترجمه دیانی)

10- از کتابسنجی تا وبسنجی (عصاره)

11-  نمایه سازی و چکیده نویسی (لنکستر)

12- درآمدی بر نمایه سازی و چکیده نویسی (کلیولند؛ ترجمه سید مهدی حسینی)

13- کتابخانه های دیجیتال (علیپور حافطی)

14- شناختی از دانش شناسی (ابرامی)

15- روش های آماری برای متخصصان کتابداری (واگان؛ ترجمه کوشا)

16-  روش های تحقیق در علوم رفتاری (سرمد و بازرگان)

17- روش های تحقیق در کتابداری (دیانی)

18- روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی (علی دلاور)

19- کتابخانه و کتابداری (مزینانی)

20- درآمدی بر اطلاع شناسی (حری)

21- استدلال آماری در علوم رفتاری (ریچارد جی شیولسون، جلد اول و دوم)

22- نظام های بازیابی اطلاعات (لنکستر؛ ترجمه مهراد)

23- آشنایی با علم سنجی (نوروزی چاکلی)

24- خلاصه مباحث کتابداری (حمید محسنی)

بنده، برای مطالعه منابع مذکور ابتدا در یک جدول فهرست منابع را بر اساس اولویت آنها در آزمون و پیش زمینه و دانشی که در آن مبحث داشتم وارد کردم، بعد از اون تعداد صفحات کتاب ها و زمان تخمینی مورد نیاز برای خلاصه برداری و مطالعههر کتاب رو بر اساس روز وارد جدول کردم و زمان بندی رو طوری تنظیم کردم که دو بخش کلی خلاصه منابع و مرور و تست زنی رو دربر داشته باشه، و همواره تقویم و روزهای باقیمانده تا آزمون رو درنظر داشتم تا استفاده حداکثری از بازه زمانی داشته باشم.

البته برنامه بخشی از مسیر هست و درصد پیاده سازی اون با توجه به شرایط بخش دیگه که اراده و امید میتونه بستر مناسبی رو برای این مهم ایجاد کنه.

در مورد زبان استفاده از لغات و گرامر تافل و لغات 504  به علاوه زمینه قبلی داوطلب می تواند تا حد زیادی مفید باشد. در مورد استعداد تحصیلی هم که علاوه بر زمینۀ ذاتی مطالعه تست های سال های قبل  برای آشنایی با سبک سوالات خالی از فایده نیست.

نکته: موارد ذکر شده قسمت زیادی از سوالات آزمون رو پوشش می ده اما نکته مهمی که نباید فراموش کرد اینه که آنچه داوطلب رو در آزمون موفق می کنه صرفا مطالعه و حفظ کردن محتوای این منابع نیست؛ دانش پایۀ فرد در دروس مختلف و سرفصل های مربوط به رشته و میزان مطالعه، آشنایی و تسلط وی روی مباحث از طریق مطالعه مستمر مقالات و مجلات و حتی کتاب های تازه نشر یافته مربوط به رشته نه تنها در نتیجۀ آزمون اثر مثبت دارد، بلکه فرد را در مرحلۀ مصاحبه نیز بسیار یاری می کند.

موفق و پیروز باشید

 

به بهانۀ آزمون دکترا

هوالحق

پروردگارا مرا از تاریکی وهم خارج کن، و به نور فهم گرامی دار

خداوندا درهای رحمتت را به روی ما بگشای، و گنجینه‌های علومت را بر ما بازکن (دعای قبل از مطالعه)

یکی از راه‌های پیشرفت در هر حرفه‌ای طی مدارج دانشگاهی آن است که در کنار دیگر عوامل می‌تواند به درک بهتر و عمیق‌تر از دانش مربوطه و وارد شدن به جمع پژوهشگران و تولیدکنندگان دانش در هر رشته‌ای کمک کند.

علم اطلاعات و دانش شناسی (کتابداری) هم از این قاعده مستثنا نیست. بنده هم بنا به علاقه و دلبستگی ام به رشته مثل خیلی از دانشجوها در این راه وارد شدم و با برنامه ریزی و مطالعه یک سری از منابع به خواست خدا مرحلۀ اول آزمون دکترا را پشت سر گذاشتم. خیلی از دوستان لطف داشتند و جویای منابع و برنامۀ مطالعاتی‌ام بودند. انشا الله موارد مذکور را به‌صورت مبسوط به‌زودی روی وبلاگ برای استفادۀ دوستان قرار می‌دهم.

و من الله توفیق

پزشک و کتابداری به نام ابن سینا

هوالحق

شاید شنیدن نام طبیب پرآوازه ایرانی "ابن سینا" به عنوان یک کتابدار حتی به ذهنمان متبادر نشود، اما حقیقت اینچنین است، در ادامه شرحی کوتاه از زندگی این کتابدار- پزشک ایرانی را می خوانیم.

وی از معروف ترین دانشمندان اسلام، فیلسوف، طبیب، ریاضیدان و منجم ایرانی که شهرات او در کتابداری به دلیل طبقه بندی علوم است.

ابن سینا ملقب به شرف الملک و شیخ الرئیس در 370 ه.ق خرمثین از توابع بخارا متولد شد. ابوعلی در بخارا در نزد عبدالله ناتلی منطق آموخت و طب و ریاضیات را نیز فرا گرفت. در هفده سالگی نوح ابن منصور سامانی را معالجه کرد و این امر باعث شهرت او و راه یافتنش به کتابخانه سلطتنی گردید. ابن سینا در شرق به عنوان فیلسوف، و در غرب به عنوان طبیب شهرت داشته است. از بین آثار او کتاب های "شفا"، "قانون" و "دانشنامه علایی" در حکم دایرۀ المعارف هستند. ابن سینا براساس اصول کلی طبیعی و موافق با مابعدالطبیعه وجودی خود، علم را با حکمت یکی دانسته و نطریه پُر دامنه ای در این باب پدید آورده است. بدین طریق وی توانسته طیف علوم زمان خود را به صورتی زنده به شرح زیر طبقه بندی کند:

 "علم به معنای قدیمی آن با حکمت یا فلسفه مترادف است، از علم معرفتی حاصل می شود که چون نظر به علل دارد، یقینی است. علم یا عملی است یا نظری. علم عملی در کسب معرفت به نتایج عملی آن توجه دارد، اما هدف علم نظری دست یافتن به معرفت عینی در مورد موجوداتی است که وجودشان به عمل انسان بستگی ندارد.

علم نظری سه بخش دارد که بر حسب نسبت موضوعشان با ماده و حرکت مرتب شده اند. بخش اول علم طبیعی (علم الطبیعه) است که موضوع آن هم ازحیث وجود و هم از حیث تعریف با ماده و حرکت بستگی دارد. علم طبیعی مشتمل است بر هشت علم اصلی؛ 1- علم مبادی کلی یا علم سماع طبیعی 2- علم آسمان و جهان 3- علم پیدایش و فنا 4- علم آثار عِلوی که به بررسی عناصر پیش از آمیزش با یکدیگر، انواع مختلف حرکت، و پدیده های جوی می پردازد 5- علم معدنیات 6- علم گیاهان 7- علم جانوران 8- علم نفس یا روانشناسی

علم طبیعی دارای هفت علم فرعی نیز هست، شامل طب، اختر گویی، قیافه شناسی، علم تعبیر رویا، علم کلمات، علم نِیرَنجات و کیمیا می باشد. بخش دوم از علم نظری، علم ریاضی است که موضوع آن فقط از لحاظ وجود عینی با ماده ارتباط دارد، اما ماده در تعریف آن وارد نمی شود. بخش سوم از علم نظری مابعدالطبیعه است که هم از حیث وجود و هم از لحاظ تعریف با ماده بستگی ندارد. منطق که هم علم است و هم فن، ابزار علم به شمار می آید."

منبع: کتاب مشاهیر در کتابداری و اطلاع رسانی، تالیف: دکتر زهرا موسوی زاده

چنین طبقه بندی جامعی نسبت به زمانی که بوعلی در آن می زیسته مهر تاییدی بر نبوغ این دانشمند ایرانی است که حاصل انس وی با کتابخانه و در نتیجه احاطه وی به علوم مختلف است. اما نکته حائز اهمیت این است که ما به عنوان پرچمداران دانش کتابداری در ایران با دانشمندان و کتابداران سرزمینمان غریبه نباشیم و بهتر و بیشتر آنها را بشناسیم تا موجب عزت نفس بیشتر برای اهالی رشته و همچنین اصلاح کننده دیدگاه عامیانه نسبت به رشته کتابداری باشد. اینکه فرزندانمان بدانند مشاهیری مانند فارابی، ابن سینا، نصیرالدین طوسی و... علاوه بر دانشمند و صاحب حکمت بودن، کتابدار نیز بوده اند می تواند دیدگاه آنها را نسبت به مطالعه، کتابخانه و رشته کتابداری شفاف سازد و در نهایت موجب تقویت پایه های رشته گردد.

"یوز" ایرانی برای جستجوی ایرانی!

دیروز در خبرها آمد که موتور جستجوی ایرانی با نام «یوز» با امکان جستجوی یک‌میلیارد صفحه فارسی و با حمایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات راه‌اندازی شد، جای خوشبختی است که بعد از مدت‌ها بستری فراهم شد برای انجام کاری که باید بسیار پیش از این باید انجام می‌شد، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات طی مصاحبه توضیح دادند که این موتور کاوش خصوصاً برای زبان فارسی تمهیدات خاصی دارد، همچنین مدیر این پروژه با بیان اینکه در مرحله نخست ۲۰ سرویس برای این پروژه تعریف شده است، قابلیت نمایه ۱ میلیارد صفحه، بی‌درنگ بودن ارائه نتایج، پاسخ هوشمند و سرویس‌های دانلود، ویدئو و ترجمه را از دیگر قابلیت‌های آن عنوان کرد. همچنین وی جستجوی ایرانی با بیان اینکه در راه‌اندازی موتور جستجوی بومی «یوز»، ۹ جویشگر خارجی مورد مطالعه قرار گرفته است، گفت: این پروژه در گام نخست یک‌میلیارد صفحه فارسی را پوشش می‌دهد، در همین حال افزایش پوشش زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی به ۶ میلیارد صفحه و به دست آوردن ۲۰ درصد جستجوی تحت وب در کشور از جمله اهداف این پروژه در گام دوم خواهد بود.

منبع خبر: خبرگزاری مهر

 اینکه تا چه حد "یوز" از عهده رقبای قدرتمند و جا افتاده‌اش برمی‌آید به‌مرور زمان و تغییر عادت های کاربران ایرانی و البته به کارایی‌های و استفاده طراحان  آن از پژوهش‌های انجام شده در این حوزه دارد. چراکه ایجاد جاذبه و حل مشکلات مربوط به فارسی زبانانی که استفاده از موتورهای کاوشی مثل "گوگل" برایشان به یک عادت تبدیل شده کار آسانی نیست و نیاز به داشتن رویکردهای فرارشته ای و بین‌رشته‌ای دارد از تحلیل‌های روان‌شناسانه و جامعه‌شناسانه تا اتکا به پژوهش‌های رفتارهای اطلاع‌یابی، و حوزۀ خط و زبان فارسی.